Zasady odżywiania w cukrzycy- czego NIE JEŚĆ

Niestety nawet jeśli w okół trwa epidemia koronawirusa, to nie znaczy, że inne choroby dały nam spokój. Co więcej, z powodu wyhamowania produkcji w Chinach, wiele leków w Polsce przestaje być dostępne. Nawet jeśli finalnie leki produkowane są w Polsce czy krajach europejskich, to niektóre komponenty pochodzą z Chin i innych krajów azjatyckich, ponieważ produkcja tam jest znacząco tańsza. Wiem, że jest chociażby problem z dostępnością insulin czy metforminy w aptekach. Dlatego kluczowa w tym momencie może okazać się poprawa dotychczasowej diety. 

Zalecenia, o których będę mówić, będą odpowiednie dla większości cukrzyków. Ale pamiętajcie, że głos decydujący w ustalaniu terapii może mieć lekarz. Nie zachęcam również do drastycznych zmian w diecie i kombinowania z lekami- zmiany zawsze najlepiej wprowadzać stopniowo i pod kontrolą. 

Dzisiaj chciałabym się skupić na produktach i potrawach, których należy unikać. Niektóre z nich pewnie same przychodzą Wam już do głowy, inne nie są tak oczywiste. Dodatkowo co pacjent, to inny zestaw zabronionych produktów- nasze organizmy różnie reagują poszczególne smakołyki i trzeba mieć to na uwadze. 

Kluczowym elementem jest dlatego kontrola glikemii- jeśli wiemy, jaki mamy poziom cukru we krwi, to możemy reagować- np. jeśli po danej potrawie mamy wysoki cukier, to warto się zastanowić, jaki jej składnik mógł to sprawić? A może porcja była zbyt duża? A może to nie ta potrawa, ale napój jaki piłem/ piłam w trakcie jest problemem? Wiele przepisów można zmodyfikować, aby były dla nas zdrowsze, ale jeśli nie wiemy, że coś nam szkodzi, to przecież tego nie zrobimy, prawda?

Dieta w cukrzycy wymaga ograniczeń. Niektóre produkty trzeba bezwzględnie pożegnać, inne od czasu do czasu mogą pojawić się na naszym stole. Bez zmian stylu życia, nawet jeśli będziemy mieli najlepsze na świecie leki i specyfiki, cukrzyca będzie postępować. Pogodzenie się z tym, to pierwszy krok, często najtrudniejszy. 

Odmawianie sobie przyjemności nie leży w naszej naturze- niewiele osób jest tak zdyscyplinowanych, że jak coś sobie postanowią, to tak będzie. Widzę to doskonale u moich pacjentów. Ci najbardziej przejęci i zdyscyplinowani boją się kalectwa i nieporadności, nie chcą zostawiać przedwcześnie swoich bliskich, chcą żyć dla swoich dzieci lub wnuków albo po prostu kochają życie i czerpią z niego pełnymi garściami. Każdy musi w sobie poszukać motywacji, zdecydować, co dla niego/ niej jest najważniejsze. To będzie pomagało wytrwać w diecie w chwilach zwątpienia.

Bardzo ważne jest też wybaczanie sobie błędów i pomyłek. Szczególnie po świeżym rozpoznaniu cukrzycy może być trudno połapać się we wszystkich zasadach. Z drugiej strony wielu pacjentów z wieloletnią cukrzycą ma problem z utrzymaniem diety- są po prostu zmęczeni i zniechęceni. I takie sytuacje będą się zdarzać- momenty słabości warto sobie wybaczyć i postarać się wrócić na właściwą ścieżkę. Trzeba być wobec siebie wyrozumiałym. 

Po nieco przydługim wstępie, przechodzę już do rzeczy. Oto produkty, których należy unikać lub wykluczyć je z diety. W większości są to produkty słodkie i słodzone, wysokoprzetworzone, dania gotowe i typu "fast food", produkty rozdrobnione i rozgotowane, czyli żywność będąca źródłem cukrów prostych. W wyborze produktów warto kierować się indeksem glikemicznym, który mówi nam, które produkty podnoszą cukier bardziej, a które mniej. Myślę, że temu poświęcę osobny wpis już wkrótce. Na razie więc informacja, że unikamy produktów z wysokim indeksem glikemicznym. 


Warto pamiętać, że "dieta cukrzycowa", czyli dieta z ograniczeniem węglowodanów łatwoprzsywajalnych, to dieta bogata w błonnik pokarmowy, który jest dużym sprzymierzeńcem- nie tylko zapewnia dłuższe trawienie i chroni przed skokami cukrów, ale część cukrów prostych pozwala nam po prostu wydalić. Jest to też dieta prozdrowotna w kierunku chorób układu krążenia- jest to ważne między innymi dlatego, że jednymi z poważniejszych powikłań cukrzycy są zawał i udar. 
O węglowodanach i błonniku pokarmowym pisałam TU (węglowodany) i TU (błonnik).

1. Pieczywo: generalnie unikamy jasnego pieczywa- zwykłego chleba oraz wszelkich bułek, kajzerek, pieczywa tostowego. Zdarza się, że nawet ciemne pieczywo jest zafałszowane- barwione karmelem lub dosładzane słodem jęczmiennym. Ważne aby sprawdzać skład pieczywa lub prosić o skład w piekarni. Niestety często w supermarketach znajdziemy pieczywo dużo gorszej jakości niż w piekarni- warto mieć to na uwadze i go unikać. Stanowczo unikamy zamienników pieczywa takich jak wafle ryżowe, sucharki, pieczywo chrupkie typu wasa- są to wysokoprzetworzone produkty, które zbyt szybko się trawią i bardzo podnoszą cukier we krwi. Oczywiście  przeciwwskazane są wszelkie słodkie bułki drożdżowe czy ciasto francuskie. Wybór odpowiedniego chleba może być trudny- czasami jeden na 20 innych będzie Ci odpowiadał. Samodzielne pieczenie chleba to też fajny pomysł, jeśli masz czas i chęci. 
2. Produkty zbożowe: unikamy drobnych kasz, takich jak kuskus czy kasza manna- są po prostu zbyt łatwostrawne i mają zbyt mało błonnika. Biały ryż, szczególnie jeśli go rozgotujemy bardzo podnosi cukier. Nie lepiej jest z białym makaronem, szczególnie bardzo drobnym, np. typu nitki. Należy ponadto unikać rozgotowywania produktów zbożowych- należy je przygotowywać al' dente (lekko twarde, ale oczywiście nie surowe). Niewskazane są płatki kukurydziane, płatki do mleka dla dzieci, a także płatki ryżowe i kasza kukurydziana. 
3. Produkty mleczne: dla fanów mleka mam smutną wiadomość- zwykle trzeba je odstawić. Mleko podnosi cukier u większości cukrzyków, szczególnie jego duże ilości. Mleko bez laktozy lub mleka roślinne też są źródłem cukrów prostych, więc nie będą dobrze tolerowane. Czasami przejdą małe ilości mleka- np. odrobina w kawie do porządnego śniadania. Generalne unikamy tłustych produktów mlecznych, ale trochę bardziej ze względu na układ krążenia, niż samą cukrzycę. Absolutnie złym pomysłem jest spożywanie słodkich jogurtów, kefirów, serków i deserków mlecznych. Lepszą alternatywą jest jogurt naturalny samodzielnie wymieszany z owocami- wtedy w przekąsce mamy tylko cukier z owoców, bez innych dziwnych dodatków. O dozwolonych produktach będę jeszcze pisać, ale generalnie oprócz mleka i dosładzanych produktów, produkty mleczne są dość dobrze tolerowane. 
   
4. Owoce: owoce są źródłem cukrów prostych. Ale w przeciwieństwie do np. słodyczy, mają dla nas witaminy, związki mineralne, błonnik i antyoksydanty, jak najbardziej zalecane w zdrowej, racjonalnej diecie. Ważne jest to, żeby owoców nie jeść za dużo, a także żeby je odpowiednio skomponować z innymi produktami. Zalecane są minimum 2 porcje owoców, ale nie może to być np. kilogram truskawek. Jedna sztuka owocu- np. jedno jabłko lub garść drobnych owoców, np. porzeczek to idealna porcja. Owoców nigdy nie jemy samych, pomiędzy posiłkami. Najlepiej łączyć je z orzechami, jogurtem, serkiem wiejskim lub zjadać do posiłku lub bezpośrednio po nim- np. jabłko do kanapek lub pomarańcza po obiedzie. Składniki pożywienia takie jak białka i tłuszcze będą pełnić funkcję ochronną i trochę spowalniać trawienie i wchłanianie cukrów prostych do krwi. Są owoce bardziej słodkie i mniej, dlatego z diety najlepiej wykluczyć te najsłodsze- banany, winogrona, ananasy, arbuzy. Niewskazane są też owoce suszone, kandyzowane i z puszki w słodkich syropach. 
5. Warzywa: bezwzględnie unikamy gotowanej marchewki i gotowanego buraczka! Niestety po ugotowaniu te produkty bardzo podnoszą cukier, a wszyscy wiemy jak lubiane i powszechne są to dodatki do obiadu. Oczywiście jeśli w zupie warzywnej trafi nam się mały kawałek marchewki, to nie ma tragedii, ale np. marchewka z groszkiem do obiadu to już problem. Generalnie warzywa na surowo są zawsze bezpiecznymi produktami, które można jeść bez ograniczeń- mają też mało kalorii! Warzyw nie rozgotowujemy, najlepiej gdy są lekko twarde. Ryzykowne są też zupy krem- zmiksowanie warzyw powoduje szybsze trawienie i wchłanianie cukrów. Na pewno unikamy też takich rzeczy jak frytki (chyba że domowe, przygotowane w piekarniku) lub puree ziemniaczane. Warzywa kiszone i konserwowe są dozwolone, o ile nie są w bardzo słodkich zalewach np. na bazie miodu. 
6. Jaja: ograniczanie jaj będzie wymagane w przypadku współistniejących z cukrzycą chorób układu krążenia. Ale jeśli poza cukrzycą nic nam nie dolega, to jaja mogą pojawiać się na talerzu dość często. Oczywiście niewskazane będą bardzo tłuste potrawy z dodatkiem jaj lub słodkie wypieki. Jajecznica na maśle, może nawet z pomidorem i pieczarkami będzie super śniadaniem, ale już jajecznica na boczku- niekoniecznie. 
7. Mięso: w zdrowej diecie należy unikać tłustych mięs, takich jak baranina, tłuste części wieprzowiny (karkówka, boczek, słonina), gęsina, kaczka, podroby, tłuste wędliny niskiej jakości, pasztety, parówki, salami, tłuste kiełbasy. Oczywiście można znaleźć lub przygotować produkty tego typu o dobrym składzie- np. parówki 100% mięsa, czy dobrej jakości pasztet. Takie produkty nie powinny jednak dominować w diecie, a pojawiać się z niej sporadycznie. Stanowczo należy unikać mięs smażonych na głębokim tłuszczu i panierowanych. 
8. Ryby: z rybami jest trochę inaczej niż z mięsem. Ryby są źródłem dobrych dla nas tłuszczów, szczególnie cenne są tłuszcze z rodziny omega- 3, a także są źródłem witaminy D. Jednak pamiętajmy, że... tłuszcz to tłuszcz, a jego zbyt duże ilości nie są aż tak korzystne (oczywiście tak samo bardzo małe ilości). Z tego co wiem od pacjentów, to czasami zdarza się tak, że po tłustych rybach, a szczególnie śledziach w oleju, ich cukier szybuje w górę. Dlatego zawsze konieczna jest kontrola glikemii! Warto też zwrócić uwagę na to, żeby ryby wędzone nie stanowiły większości zjadanych przez nas ryb- od czasu do czasu nie zaszkodzą, ale częste spożycie nie jest wskazane. Na pewno unikamy też ryb i owoców morza smażonych/ panierowanych. 
   
9. Potrawy mączne: dania typu pierogi, naleśniki, krokiety, kopytka i wszystkie inne kluseczki są zwykle oparte na białej mące, która jest niewskazana. Dodatkowym problemem jest, gdy w potrawie pojawia się bułka tarta- ona bardzo podnosi cukier. Po takie produkty najlepiej jest sięgać jak najrzadziej, ale można też spróbować wykonać je z ciemnej mąki. 
10. Zupy i sosy: niewskazane są zupy zaciągane zasmażką lub mieszaniną mąki i mleka. Lepszym wyborem będą zupy i sosy czyste, najlepiej na bazie warzyw lub na wywarze mięsnym z chudych mięs. Zupę można ewentualnie zaprawić jogurtem naturalnym lub śmietaną. Lepszym wyborem jest też zupa z warzywami w kawałkach, niż zupa krem. 
11. Tłuszcze i oleje: niewskazane będą tłuszcze pochodzenia zwierzęcego- np. smalec, łój, słonina, boczek. Tłuszcze te są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, które należy ograniczać w diecie. Również olej kokosowy jest źródłem tego rodzaju kwasów tłuszczowych, więc raczej bym go odradzała. W tej kategorii niektórzy umieściliby również masło, ale uważam, że jeśli nie spożywamy bardzo dużych ilości, to może ono zostać w diecie. U osób z chorobami układu krążenia można rozważyć zamianę masła na margarynę ze sterolami i stanolami roślinnymi, ale nie jest to koniecznością, jeśli generalnie nasza dieta jest zdrowa i zrównoważona. 
12. Cukier i słodycze: niewskazane są cukier biały i brązowy, miód, syrop klonowy, dżemy wysokosłodzone, wszelkie słodycze: czekolada, batony, cukierki, lody, ciastka, ciasta i desery. Wszystkie one będą zawierać duże ilości cukru. O dozwolonych substancjach słodzących napiszę Wam w kolejnym wpisie. 
13. Napoje: z płynów cukier zawsze wchłania się najszybciej. Dlatego w przypadku epizodu niedocukrzenia najszybciej cukier podnosi cola lub jakiś sok. Z diety najlepiej wyeliminować słodzone napoje- zarówno napoje gazowane typu cola, fanta, sprite, jak i dosładzane soki, nektary czy słodzone herbaty typu ice tea. Unikamy też smakowych wód owocowych. Kawy u herbaty nie słodzimy, chyba że słodzikiem dla cukrzyków. Niewskazane są też napoje energetyczne. Soki owocowe czy kompoty też nie są wskazane w dużych ilościach, ale od czasu do czasu można pozwolić sobie na sok dobrej jakości lub niesłodzony, domowy kompot. 
14. Przyprawy: należy unikać przypraw, które mają w swoim składzie cukier. Dotyczy to również takich produktów jak keczup czy musztarda (dobrej jakości produkty tego typu mogą stanowić dodatek do dań, ale w niedużych ilościach). Generalnie przyprawy nie będą raczej wpływać na poziom glikemii, chociaż niektóre z nich być może pomagają nieco redukować wysoki cukier- np. cynamon. Oczywiście przypraw używamy raczej w małych ilościach, więc nie będą mieć decydującego wpływu na nasze wyniki. 
15. Nasiona roślin strączkowych: groch, fasola, soczewica, bób, ciecierzyca to wartościowe i smaczne produkty. Są jednak źródłem węglowodanów, więc zawsze w pamięci musimy mieć to, że mogą podnosić cukier. Niektórzy chorzy mogą jeść nasiona roślin strączkowych, niektórzy nie. Czasami różnicę robi też ilość tego typu produktów na talerzu, ale trzeba po prostu trochę na sobie poeksperymentować, żeby się tego dowiedzieć. 
16. Dodatki i przekąski: słone paluszki, chipsy, chrupki, wafle ryżowe i sucharki, to produkty przetworzone, zwykle na bazie białej mąki, ryżu lub kukurydzy, które znacząco wpływają na wzrost glikemii. 
17. Alkohol: wszystkie napoje alkoholowe są przeciwwskazane. Piwo i słodkie drinki będą podnosiły cukier we krwi, a czyste alkohole np. wódka, będą cukier obniżać aż do niebezpiecznych poziomów. Z tego względu spożycie alkoholu jest ryzykowne. Jeśli już sporadycznie zdarzy nam się sięgnąć po alkohol, to nigdy nie pijemy na pusty żołądek oraz nie spożywamy dużych ilości. 

A na zakończenie- czytaj składy produktów (lub o nie pytaj)
Etykieta produktu po pierwsze, jest źródłem informacji o zawartości węglowodanów ogółem oraz cukrów prostych, a także błonnika pokarmowego. Należy pamiętać, że informacja ta często jest podawana w przeliczeniu na 100 g produktu. Po drugie należy też pamiętać, że w wielu produktach wydawałoby się bezwęglowodanowych odnajdziemy dodatek cukru. Dotyczy to np. jogurtów owocowych, serków, pasztetów czy słabej jakości produktów „mięsnych” (parówki, kiełbaski). Wybór produktów na rynku jest bardzo duży- warto poszukać tych dobrej jakości, które nie będą sabotować naszych wyników leczenia. 

O produktach dozwolonych będę pisać następnym razem, a tymczasem zapraszam do dyskusji w komentarzach. Wspólnie możemy stworzyć solidne kompendium wiedzy :)